Verslag More Nature Deeper Education, bridging the Gap

read the English version here

Volgens het ministerie van onderwijs is de oplossing voor zorgen over het onderwijs, méér aandacht voor rekenen, méér taalvaardigheid en méér kennis over burgerschap. Dat lijkt tegengesteld aan de beweging naar méér natuurverbonden. Aandacht voor taal is hoe dan ook belangrijk, dus waarom dan niet direct werken aan een taal die ons verbindt met de wereld en al die andere vormen van natuur? Een taal van inter-zijn met werkwoorden om ons duurzaam handelen te beschrijven. En vormen van burgerschap kunnen toch ook uitgebreid worden naar het delen van de Aarde vanuit goede zorg en het experimenteren met rechten van natuur?

_Paul Roncken, verslag More Nature, Deeper Education, Bridging the Gap symposium 1 mei 2024

DEEL EEN

Met mijn ogen dicht voelde ik door de betonnen vloer heen van het grote onderwijsgebouw op de campus van Wageningen Universiteit. Om mij heen ruim 160 andere deelnemers. De begeleidende stem van Irene van Lippe-Biesterfeld hielp ons op weg, maar het gat tussen de donkere ruimte binnen en het besef van de Aarde eromheen, was groot. Er moest een brug gebouwd worden, Bridging the Gap. Hoeveel studenten vóór ons hebben zich niet afgevraagd waarom les krijgen in deze zwarte doos goed voor ze is? Of vragen studenten in de wetenschap zich dat niet af? Zijn ze, zoals spreker Marca Gresnigt aanhaalde, gewend dat hun lichaam er vooral is om hun belangrijke hoofd te verplaatsen? Marca kreeg dat mee toen ze – opnieuw – de invloedrijke TED talk van Sir Ken Robinson (2006) bekeek. Volgens Sir Ken Robinson is het huidig onderwijs dodelijk voor creativiteit en menselijkheid. Terwijl de beste leraren die iemand in het leven heeft gehad juist herinnerd worden vanwege hun creativiteit en menselijkheid.

VRAAG

Is meer intensieve omgang met natuur een manier om studenten te leren meer creatief en menselijk te zijn? Meer natuur, diepere vormen van leren?

Petr Lom, de regisseur van de film ‘I am the River, the River is me’ (2024) vertelt over zijn leerweg. Van wetenschapper zijn, waar hij als vanzelf in rolde, tot filmmaker waar hij zich veel gemakkelijker bij voelt. Omdat het hem meer betekenis geeft. Omdat hij daarmee meer mensen kan raken. Hij is films gaan maken omdat hij deze donkere collegezalen maar al te goed kent. Hoe wek je in de duisternis een beleving op die inspireert tot rechtvaardigheid en verwondering over de wereld? (Bride Kidnapping in Kyrgyzstan 2005; On a Tight Rope 2007; Burma Storybook 2017). De reden dat hij een paar fragmenten uit zijn laatste film laat zien is omdat hij hoopt dat al die docenten in de zaal gaan meedenken hoe ze deze vorm van beleving kunnen inzetten in hun lessen.

VRAAG

In de wereld zijn, hoe kun je in de wereld zijn, zelfs als de harde omgeving van onderwijsarchitectuur je tegenwerkt?

Petr vertelt over een manier van in de wereld zijn die hij leerde van Maori Ned Tapa, de voogd van de Whanganui Rivier in Aotearoa/Nieuw Zeeland. “Je introduceert jezelf door te delen welke rivier je gevormd heeft. Je bestaat, dankzij het water dat het leven mogelijk maakt”. Ned Tapa vertelt in het filmfragment dat hetzelfde geldt voor de bergen als voor de rivieren. Hij vertelt ook hoe lang ze al gestreden hebben, meer dan honderd jaar, om de rechten van de rivier net zo te laten tellen als de rechten van mensen en bedrijven. Iemand in de zaal vraagt: “hoe is het voor de Maori om op deze manier gezien te worden? Komt het wel overeen met hun belevingswereld?” Het is, zegt Petr, de best mogelijke erkenning op dit moment. Met de rechten van de rivier worden ook de immateriële waarden van de Maori erkent. Een belangrijke stap op weg naar heling.

VRAAG

Zijn we in Nederland ook toe om iets te helen waar we ons nog maar nauwelijks van bewust zijn? Is de snelgroeiende beweging van rechten van natuur ook een manier om het recht op natuurverbonden onderwijs prioriteit te geven? En welke rivier of welk deel van het zand of klei of veen, helpt bij het wakker maken van immateriële waarden in deze delta aan de zee?

Lian Kasper en Sietse Sterrenburg vragen wie er vorig jaar ook aanwezig was tijdens de eerste van deze jaarlijkse serie bijeenkomsten. Een derde stak de hand op. Veel nieuw publiek dus. Veel mensen uit vormen van onderwijs buiten Wageningen. Veel gelegenheid om mensen te leren kennen die ook stappen zetten in natuurverbonden onderwijs. Om daarmee een gat te overbruggen tussen soms binnen zitten en vaker buitenzijn met alle bijkomende voordelen. Een gat ook tussen te veel hoofd en te weinig balans vanuit handen, buik en hart. En een gat tussen onderwijs als moetje en leren vanuit menselijkheid en creativiteit, met, in en als natuur.

Alle aanwezigen verzameld blijken veel aan te kunnen bieden. Het verzamelbord voor initiatieven vulde zich heel snel met oproepen en trotse initiatieven. Een bord over de gehele breedte van de collegezaal, met aan de ene kant radicale vernieuwing door aanvulling vanuit eigenzinnige leeractiviteiten, en aan de andere kant een aanbod dat zich volledig voegt binnen het reguliere onderwijsaanbod. Het hele spectrum is hier vanmiddag aanwezig. Van het pioniersvak van Irene van Lippe-Biesterfeld ‘Spirit of the Wild’ tot een buitenlokaal op de Aeres Hogeschool. Bekijk de fotocollage van al het aanbod.

VRAAG

Hebben al deze vormen van natuurverbonden leren hetzelfde nodig om gezond te kunnen groeien? Welke vorm van verbinden helpt om te bundelen wat nu soms niet gezien wordt?

Lian Kasper, de programmamaker onderwijs bij NatuurCollege geeft aan dat er veel is gebeurd in het afgelopen jaar. Dankzij bundeling van krachten zijn kleine initiatieven aangesterkt en is de natuurinclusief gedachte goed op weg als een kwaliteit kader voor verbetering van onderwijs. Een belangrijke stap is gezet via het Collectief Natuurinclusief, een ambitieuze zwerm van natuurinclusieve pioniers in alle domeinen van de samenleving. Van de bouw, via economie tot aan het onderwijs en de zorg. In opdracht van het collectief verzamelde Merel Collenteur, Lian Kasper en Louise van der Stok alle huidige ideeën over natuurinclusief onderwijs en maakte er een praatplaat van (zie onze eerdere blogpost). Een prachtige visuele verbeelding van vijf dimensies van het soort onderwijs waar we deze dag voor bij elkaar zijn. Opgehaald uit meer dan 300 enquêtes en 30 gesprekken met experts. De huidige natuurinclusieve trend blijkt onderdeel van een honderdjarige traditie vanuit groen en grijs onderwijs. Groen wanneer de levende natuur centraal staat, grijs als het milieu en duurzaamheid centraal staan.

VRAAG

Zijn de termen groen en grijs niet wat te eenzijdig in deze genderfluïde tijd? Vraagt de terugkeer van de wolf niet om de kleur rood; en vraagt de zoektocht naar geestelijke stabiliteit niet om iets heel anders dan een kleur?

Komend jaar praten Bas van den Berg en Jolanda Lütteke van de Haagse Hogeschool met studenten en docenten en ouders van alle onderwijsvormen in Nederland. Ze willen de dimensies uit de praatplaat testen en de beste voorbeelden in de praktijk verzamelen. Zo helpen zij om in een jaar tijd weer grote stappen te zetten om natuurinclusief onderwijs concreet te maken en in te zetten voor de noodzakelijke transformatie op alle vormen onderwijs.

VRAAG

En hoe kan ik meedoen met het collectief en het werk van de Haagse Hogeschool?

Meld je bij het collectief via Nienke Martinus hier.

Wat we volgend jaar ook zullen delen: de eerste ervaringen van de docenten en de trainers tijdens de eerste natuurverbonden docententraining aan Wageningen Universiteit. Op initiatief van NatuurCollege biedt het centrum voor leren en docentondersteuning de ‘Nature Inclusive Teaching Module’. Een programma met vier modules om docenten vanuit hun eigen vakdomein te helpen hun onderwijs zo aan te bieden dat het hun studenten creatief, authentiek, gegrond en natuurlijk leergierig maakt. In vier modules: over wereldbeelden – over buitenonderwijs – over emotioneel verbonden onderwijs – over het invlechten van natuurinclusief onderwijs in je eigen vak.

VRAAG

Is natuurverbonden onderwijs niet simpelweg de pedagogische verbetering die past bij deze tijd? Passend bij de roeping van het docentschap; passend bij overprikkelde leerlingen en studenten; passend bij zoekende ouders en werkgevers? Eindelijk het passend soort onderwijsverbetering na een paar honderd jaar experimenteren?

Tip voor Wageningen docenten: op 10 juni is er een inspiratielunch voor de nieuwsgierige WUR staff: Inspiration Lunch Workshops – Intranet WUR (op deze pagina moet je inloggen met een WURaccount en dan even naar beneden scrollen om onze workshop te vinden)

DEEL TWEE

In tien deelsessies verdiepten zich kleine groepen in onderwerpen dicht bij hun eigen ervaringen.

Sessie onderzoek en evaluatie
Maria Tengö en Reineke van Tol

Hoe doe je onderzoek naar de effecten van natuurinclusief onderwijs (NIO)? Er kwam een gesprek op gang naar de kracht en bedreiging van een vooringenomenheid als het gaat over de relatie tot ‘natuur’ (in wetenschappelijke termen: bias). Het onderwerp ‘natuur’ is net als het onderwerp ‘religie’ niet waardenvrij. Hoe meet je effecten als je niet kunt voorkomen dat je door aandacht te geven aan natuur, de natuur ook uitnodigt om invloed te hebben? Deelnemers deelden hun ervaringen. Het is belangrijk om niet binnen je eigen doelgroep ‘bubble’ te blijven; meer aandacht besteden aan lange termijn effecten (langer dan drie jaar) helpt om een ‘bias’ minder invloedrijk te maken; wees alert op het verschil tussen duurzaam gedrag en verbondenheid met natuur, inheemse culturen bijvoorbeeld laten zien dat ze niet altijd duurzaam gedrag tonen maar wel verbonden zijn met natuur; staar je niet blind om ‘bias’ te voorkomen, want dan mis je juist de effecten die het onderzoek zelf teweeg brengt.

Sessie student ondersteuning
Simon van der Els

We hebben ons gericht op het creëren van een steungroep voor studenten aan de Wageningen Universiteit voor die studenten die het gewicht van een veranderende wereld voelen. Tijdens ons onderzoek werd duidelijk dat het kiezen van de juiste woorden belangrijk is om de mensen te bereiken die het nodig hebben. De groep die je wilt bereiken is zich hier mogelijk nog niet bewust van hun klachten. We kwamen al snel op het punt dat we ons op drie dingen moesten concentreren: (1) De juiste partij binnen het onderwijsinstituut overtuigen dat dit initiatief belangrijk voor het welzijn van studenten en daarmee van de missie van de universiteit bij haar missie om “changemakers” op te leiden. (2) Het juiste netwerk van medewerkers en facilitators in en rond het onderwijs integreren (Student support en training, studentenpsychologen, levenscoaches voor studenten en meer). (3) Het ontwerpen en uitwerken van het juiste voorstel met daarin het waarom, hoe, wat en waar van een dergelijk netwerk. Hiervoor willen we inzichten en gegevens uit de relevante bronnen (waaronder klimaatpsychologie) integreren. De volgende stap is het opstellen van zo’n opzet en samenwerken met geïnteresseerde partners.

Sessie docent training natuurinclusief
Marca Gresnigt

In deze workshop keken we naar vijf domeinen van natuurinclusief leren om te verkennen hoe dit eruit zou kunnen zien in een academische omgeving. In kleine groepjes bespraken we fysieke, emotionele, cognitieve, spirituele en actiegerichte aspecten van natuurinclusief leren.

Het fysieke domein werd vooral gezien als onderwijs in de buitenlucht, waarbij de natuur de leervakken ondersteunt. Hoe zit het met de veiligheid van leerlingen in een buitenomgeving? Hoe zit het met welzijn in binnen onderwijs? Rugpijn, burn-outs, te weinig licht en frisse lucht, ongezond eten, koffie…

Het cognitieve domein lokte een discussie uit over hoe de natuur het leren van theoretische vakken zoals wiskunde of taal kan ondersteunen. Contact met de natuur ontlokt verschillende vocabulaires en nodigt uit om na te denken over hoe het gebruik van taal vorm geeft aan relaties en actoren. Leren in natuur werd gekoppeld aan wederkerigheid – de natuur niet alleen gebruiken voor de kwaliteit van ons leven, maar ook teruggeven aan het geheel. Dit domein brengt fundamentele reflectie op ‘waarom doen we wat we doen’.

Het emotionele domein bracht reflectie op de rol van psycho-emotionele veiligheid voor leren. Door onze innerlijke natuur kunnen we leren met en van de natuur. De natuur kan ons een gevoel van herkenning geven in het leerproces als we natuurlijke materialen gebruiken. De natuur nodigt uit tot een gesprek over waarden.

Spiritualiteit en wetenschap zijn niet gemakkelijk met elkaar te verbinden. Belichaamd leren is een manier om dit domein te betreden. Wat je voelt en ervaart doet ertoe. Het gevoel verbonden te zijn met een groter geheel – betekenis te hebben. Maar ook het gebruik van intuïtie en ruimte maken voor wat we niet kunnen meten en weten. Kleine dingen zoals een check-in/out kunnen belangrijk zijn – het veranderen van de kleine ‘rituelen’ in het onderwijs die het leren structureren. Het is belangrijk om voorzichtig te zijn met dit onderwerp. Eén negatieve ervaring voor een leerling kan de deur sluiten.

In het najaar zullen we de eerste versie van de WUR cursus natuurinclusief lesgeven geven. Om hier deel van uit te maken, ga naar de site: Educational Staff Development Courses (wur.nl) of neem contact op met Marca Gresnigt (Teaching and Learning Canter WUR).

Sessie natuur als fundament in primair onderwijs
Anouk Tates en Marina Gorobevskaya

Omdat Het Zonnelied een belevingsgerichte, in de natuur ondergedompelde basisschool is, hebben we de werkgroep ook zo vormgegeven. ln plaats van een powerpoint te presenteren, hebben we de deelnemers ondergedompeld in de beleving van onze methodes. Niet door uit te leggen, maar door de ervaring te modelleren en te faciliteren.

– ontwerpen met de natuurlijke leercyclus
– zorgroutines van natuurconnectie (hoe het brein te patronen om een natuurlijke leerling te worden)
– vraaggestuurd mentorschap en het leervoordeel
– verhalen vertellen die alle zintuigen aanspreken en integreren, verbinding als basis voor vredestichting en zelfregulering
– 8 karaktereigenschappen die zich ontwikkelen als gevolg van diepe verbondenheid met de natuur
– het faciliteren van een verbindende container

Oproep tot actie: we nodigen onderzoekers uit om onderzoek te doen op onze school. Onze ervaring is dat veel diagnoses (zoals ADHD of ASS) sterke punten en gaven worden in onze natuurlijke omgeving. We willen graag weten waarom! We nodigen leerkrachten of iedereen die met kinderen en jongvolwassenen werkt en meer wil weten over onze methodes uit om contact op te nemen. We hebben verschillende leermodules om je te leren over onze methodes. Contact Anouk Tates

Sessie zintuiglijk buitenonderwijs
Beitske Bouwman

Dat een multisensoriële benadering transformerend kan zijn, ervoeren de deelnemers aan de workshop gegeven door Beitske Bouwman, Anaya Academie. Het ontdekken van de zintuigen in de omgeving van de WUR opende verschillende nieuwe perspectieven. De zachtheid van de bladeren in het park werden gevoeld door een deelnemer: ‘Ik raak nooit bomen aan, het is geweldig!’. Langzaam lopen was een uitnodiging om hiermee te experimenteren in het beroepsleven: ‘Ik denk dat ik meer naar buiten ga tijdens mijn werk, ik kan misschien mijn telefoontjes doen door te lopen in plaats van achter mijn bureau te zitten’, vermeldde een deelnemer die als beleidsmaker werkt. Wij zijn de natuur, als we voor onze eigen innerlijke natuur gaan zorgen, kunnen we de wereld om ons heen veranderen. En we kunnen nu al beginnen met het veranderen van ons eigen gedrag in het dagelijks leven. Of zoals een student het na de sessie verwoordde: ‘Morgen ga ik vragen of mijn coach me buiten wil coachen’.

Sessie lessen uit de praktijk op middelbare scholen
Ester Klein Hesselink

Hoe breng je diep leren in het voortgezet onderwijs? In deze workshop bespreken we een proeftuin voor diep (buiten)onderwijs die Wageningen Pre-University vanaf september gaat organiseren voor docenten in het voortgezet onderwijs. Ester Klein Hesselink is het veld in gegaan om te achterhalen welke vragen en behoeften docenten hebben om aan de slag te gaan met diep (buiten)onderwijs in hun lessen. Haar ervaring met het project ‘Parlement der Aardbewoners’ was heel herkenbaar voor de deelnemers. Er is een rollenspel gehouden met de deelnemers om de Wilde Pedagogen (die wild pedagogy in de breedte willen ontwikkelen) en de Wilde Docenten (die praktisch didactische principes nodig hebben) elkaar tips en uitgangspunten mee te geven. Er is gepraat over hoe we ons (ogenschijnlijke) verschillende gedachtengoed over educatie en behalen van leerdoelen meer kunnen laten overlappen. De uitkomst was o.a. dat naar buiten gaan betekent dat andere perspectieven moeten worden ingenomen vanuit andere culturen, gewoonten, idealen en andere omgevingen. Dit vraagt om meer refexief en reflectief onderwijs dat zich vaak moeizaam verhoudt tot toetsing en meer uitgaat van de eigen en andermans directe ervaring (fenomenologisch).

Sessie verschillende dimensies van natuurinclusief onderwijs
Merel Collenteur

In deze sessie richtten we ons op de integratie van de verschillende dimensies van natuurinclusief onderwijs. Natuurinclusieve leermethoden, zoals flow drawing, vraaggestuurd leren en belichaamd leren, bieden effectieve manieren voor deze holistische, geïntegreerde aanpak. We ervaren natuurinclusieve leermethoden om enthousiasme en nieuwsgierigheid te stimuleren. Coyote teaching moedigt studenten aan om dieper in het mysterie te duiken, in plaats van het leerproces te beëindigen met een snel antwoord. Met deze ervaring in gedachten (en lichaam) ontwierpen we een aantal leermethoden voor natuurinclusief onderwijs. Dit resulteerde in belichaamde ervaringen voor studenten die kunst, muziek, natuur, meditatie en specifieke kennis combineren. Stel meer vragen, dat bevordert je nieuwsgierigheid en dankbaarheid voor het leven!

Sessie klimaatemoties in het klaslokaal
Elisabet Dueholm Rasch

In de workshop over klimaatemoties  hebben we het gehad over hoe we storytelling kunnen gebruiken in ons onderwijs om met klimaat emoties om te kunnen gaan. We hebben ook veel ervaringen uitgewisseld over het meer in het algemeen omgaan met emoties in het onderwijs en hoe we daarbij de balans kunnen vinden tussen hier aandacht aan besteden, maar niet voor therapeut te spelen.

Reconnecting with Nature you reconnect with your own inner nature
Prinses Irene van Lippe-Biesterfeld en Karin Oeseburg

De deelnemers werden uitgedaagd om in stilte te wandelen en zich te focussen op de natuurlijke elementen om hen heen, in contrast met de drukke, door mensen gemaakte omgeving van de campus. Na een tocht over parkeerplaatsen en tussen gebouwen door, bereikten ze eindelijk een idyllisch plekje in de natuurtuin achter het Alterra-gebouw. Hier deelden de deelnemers persoonlijke verhalen over hun band met de natuur en luisterden ze naar wat de natuur hen te vertellen had. De ervaringen die gedeeld werden, weerspiegelden zowel vreugde als zorgen over de schade die mensen aanrichten aan de natuur. Prinses Irene moedigde iedereen aan om te luisteren naar de boodschappen van de natuur en te streven naar een harmonieuzer samenzijn met de natuurlijke wereld.