Zomerstilte 4 / Stilte is helend, maar ook pijnlijk

Stilte is helend, maar ook pijnlijk

Dit is niet mijn typische zomer(-stilte). Ik ben deze zomer mijn geliefde verloren in de bergen van Italië. Hij vertrok op solo-wandeling en is niet teruggekeerd. Daarom stond mijn wereld stil de afgelopen tijd. 

Op die Italiaanse berg lag een omgevallen tamme kastanjeboom, ruim 120cm in diameter en wel 250 jaar oud, dood, nu verteerd vanbinnen. Aan één uiteinde groeide een nieuwe kastanjeboom, een jonkie.

Ik herinner met dat ik me op een bepaalde dag overgaf aan het gegeven dat mijn geliefde verdwenen was, en op mijn buik ging liggen in de buurt van die tamme kastanjes. Het was alsof de wazigheid over mijn perceptie verdween. De wind woei tastbaarder en de zon scheen feller en een veldje met gras danste. Een herinnering aan mijn kindertijd. 

‘Stilte is helend’, zegt men, maar oh wat kan stilte pijn doen. In de stilte wordt zichtbaar wat ik liever niet onder ogen zie: verlies, onbegrip, machteloosheid. Maar, door daar niet van weg te lopen, opent zich ook iets anders.

Joanna Macy noemt dit de helende kracht van rouw: pijn onthult onze liefde voor wat ons dierbaar is. In stilte voel ik tegelijk de pijn van gemis én de verbondenheid die daarin besloten ligt. Zo wordt stilte helend, juist omdat ze pijnlijk is. 

Mijn ervaring met stilte afgelopen maanden ervaar ik als een scheidingswand ten opzichte van de wereld om mij heen, waarin stilte zeldzaam of verdrongen is. Zeker ook in onderwijs is het altijd praten, toetsen, samenwerken — maar nauwelijks ruimte om te zwijgen en te ervaren. Politiek debat is stemverheffing, retoriek, voortdurend spreken. Stilte wordt gezien als zwakte of gebrek aan argument. De samenleving verworden tot een groot haastig voortgaan, de economie van voortdurende ruis. Wat zouden we horen als we stiller zijn? 

Wat zich aandient is rouw. Rouw om verval, verlies, vergankelijkheid. Rouw om landschappen, waarin de vogel en het insect ontbreekt, en rouw om onze eigen tamelijk korte levens. En dat is hoogwaardig. Vergeef me als ik overkom als masochist, en ik wil pijn niet vergelijken. Wat ik wel wil zeggen is dat een ervaring van verbondenheid niet alléén te ervaren is via (intense) liefde, maar ook via dat wat pijn doet. En ik denk vooral: we hoeven daar niet angstig voor te zijn. 

Dierbaren vragen of ik nu bang ben voor de bergen, of boos ben op die plek. Ik kan daar geen eenduidig antwoord op geven. Beter kan ik uitleggen hoe ik nu terugkijk op dat moment in het gras naast de tamme kastanje. Met een gedicht van Martin Bril (2002). 

Wat we willen:
momenten
van helderheid

Of beter nog: van grote
klaarheid

Schaars zijn die momenten
En ook nog goed verborgen

Zoeken heeft dus
nauwelijks zin, maar
vinden wel

De kunst is om zo te leven
Dat het je overkomt

Die klaarheid af en toe.

Naschrift: Een belangrijk inzicht uit de pilot van het Tussenjaar Overijssel is dat momenten van stilte – zowel individueel als in de groep – essentieel blijken voor integratie. Deelnemers gaven vrijwel unaniem aan dat zij hier behoefte aan hadden, en vaak zelfs meer dan werd aangeboden. Hier kom ik later graag uitgebreider op terug.

_ Luka Blankevoort

Deze zomer-stilte-brief is de blik van Luka Blankevoort – programmamaker onderwijs Tussenjaar Overijssel – op vraag 9 Kun je je voorstellen dat je onderdeel bent van de natuur? Welk onderdeel is dat, hoe zit dat in elkaar?